अनेक तरुण विद्यार्थ्यांचे IAS अधिकारी होण्याचे स्वप्न असते. परंतु IAS होण्यासाठी काय करावे हे अनेकांना माहीत नसते आजच्या या लेखात आपण प्रशासकीय अधिकारी म्हणजेच IAS कसे व्हावे, IAS होण्यासाठी कोणती कौशल्ये असणे आवश्यक आहे तसेच IAS अधिकाऱ्याचे वेतन किती असते या बद्द;ची IAS officer information in marathi जाणून घेणार आहोत.
आयएएस अधिकारी म्हणजे काय? - IAS officer information in Marathi
IAS (Indian Administrative Services) म्हणजे भारतीय प्रशासकीय सेवा दरवर्षी Union Public Service Commission (UPSC) म्हणजेच संघ लोकसेवा आयोगातर्फे घेतली जाते. आयएएस अधिकारी होण्यासाठी एखाद्याला नागरी सेवा परीक्षा (Civil Services Exam) उत्तीर्ण होणे आवश्यक आहे.
भारतीय प्रशासकीय सेवा (IAS) हा भारतातील प्रतिभावान लोकांसाठी एक अत्यंत प्रतिष्ठित करिअर पर्याय आहे. ही अखिल भारतीय सेवांपैकी एक आहे.
सरकारच्या निवडून आलेल्या संस्थांनी घेतलेले कार्यकारी निर्णय भारतीय प्रशासकीय सेवा आणि संबंधित सेवांद्वारे लागू केले जातात.
आयएएस अधिकारी बनणे हे निश्चितच कठीण काम आहे. तथापि, आयएएस अधिकारी होण्याचे स्वप्न पूर्ण करण्याची जिद्द ज्याच्याकडे आहे तो नक्कीच ते पूर्ण करेल.
आयएएस अधिकाऱ्याने हाताळलेल्या जबाबदाऱ्यांच्या श्रेणीमुळे, सरकार आयएएस अधिकाऱ्यांना अनेक विवेकाधिकार तसेच विशेषाधिकार प्रदान करते.
याशिवाय त्यांनी समाजासाठी केलेल्या सेवांमुळे त्यांना उच्च सामाजिक स्थान आहे. आयएएस अधिकारी अनेक लोकांच्या जीवनावर सकारात्मक प्रभाव पाडण्यासाठी त्यांचे अधिकार आणि विशेषाधिकार वापरण्यास सक्षम आहेत.
- पायलट कसे व्हावे <<वाचा येथे
IAS अधिकारी कसे व्हावे?
आयएएस (IAS) अधिकारी होण्यासाठी, तुम्हाला यूपीएससीद्वारे आयोजित नागरी सेवा परीक्षा उत्तीर्ण करावी लागेल. ही भारतातील सर्वात कठीण परीक्षांपैकी एक आहे. नागरी सेवा परीक्षेचे तीन टप्पे असतात :
प्रिलिम्स (Prelims) - दोन MCQ पेपर (सामान्य अध्ययन, CSAT) :
यूपीएससी प्रिलिम्स परीक्षा दोन पेपरमध्ये विभागली जाते ज्यामध्ये प्रत्येक पेपरसाठी दोन तास असतात. दुसरा पेपर CSAT आहे आणि त्यासाठी किमान 33 टक्के गुणाने परीक्षा उत्तीर्ण होणे आवश्यक आहे. पहिल्या पेपरच्या निकालानुसार, कटऑफ निर्दिष्ट केला जातो, आणि नंतर इच्छुक मुख्य परीक्षेसाठी पात्र होतात.
मुख्य (Mains) - नऊ सिद्धांत पेपर (Theory Papers) (निबंध, दोन भाषा, चार सामान्य अध्ययन आणि दोन पर्यायी पेपर) :
मुख्य परीक्षेत दोन भाषेचे पेपर असतात ज्यांचा कालावधी प्रत्येक पेपरसाठी तीन तासांचा असतो आणि त्यासाठी परीक्षा उत्तीर्ण होण्यासाठी किमान 33 टक्के गुण आवश्यक असतात. या पेपरमध्ये निबंध आहेत आणि तीन तासांत तुम्ही निवडलेल्या विविध विषयांवर दोन निबंध लिहावेत. शिवाय, सामान्य अध्ययनात चार पेपर असतात ज्यात प्रत्येक पेपरसाठी तीन तास असतात. आणि शेवटी, एक पर्यायी पेपर असतो, ज्यामध्ये दोन परीक्षा असतात आणि इच्छुक विषय निवडतो.
मुलाखत (Interview) – व्यक्तिमत्व चाचणी :
मुख्य परीक्षा पूर्ण केल्यानंतर, उमेदवाराने तपशीलवार अर्ज (DAF) भरणे आवश्यक आहे, आणि त्यानंतर मुलाखत फेरी घेतली जाते. मुलाखतीत जे प्रश्न विचारले जातील ते फॉर्ममध्ये भरलेल्या माहितीनुसार विचारले जातील.
परीक्षा प्रक्रिया साधारणपणे फेब्रुवारी महिन्यात सुरू होते, ज्याचा तपशील IAS अधिसूचनेत प्रदान केला जातो.
पहिल्या फेरीत सुमारे 5 लाख उमेदवारांसह सुरुवात करून, अंतिम फेरीच्या शेवटी जेमतेम 700 - 1000 उमेदवार उरतात व त्यांची मुलाखत होते. त्यापैकी जेमतेम शंभर जणांना प्रत्यक्षात आयएएस पद मिळू शकते!
माजी UPSC टॉपर्सच्या IAS यशोगाथांचे पुनरावलोकन करून उमेदवार तयारीच्या रणनीतीसाठी प्रेरणा देखील घेऊ शकतात.
आयएएस अधिकारी होण्यासाठी पात्रता:
वयोमर्यादा :
UPSC CSE परीक्षेत बसण्यासाठी विद्यार्थ्यांसाठी २१ वर्षे ही किमान वयोमर्यादा आहे. सामान्य श्रेणीतील विद्यार्थी ३२ वर्षे वयापर्यंत ६ प्रयत्न करू शकतात तर ST-SC साठी वयोमर्यादा २१ वर्षे ते ३७ वर्षे आहे; या श्रेणीतील विद्यार्थ्यांना प्रयत्नांची मर्यादा नाही. ओबीसींची वयोमर्यादा २१ ते ३५ वर्षे आहे आणि या श्रेणीतील विद्यार्थी ९ प्रयत्न करू शकतात. शारीरिकदृष्ट्या अपंग असलेल्या विद्यार्थ्यांसाठी, वयोमर्यादा २१ ते ४२ वर्षे आहे.
राष्ट्रीयत्व :
IAS, IPS किंवा IFS या पदासाठी इच्छुक हा भारताचा नागरिक असावा. इतर सर्व सेवांसाठी, इच्छुक खालीलपैकी एक असणे आवश्यक आहे:
नेपाळचा नागरिक
भूतानचा नागरिक
भारताचा नागरिक
तिबेटमधील निर्वासित ०१ जानेवारी १९६२ पूर्वी कायमस्वरूपी स्थायिक होण्यासाठी भारतात आलेले नागरिक.
केनिया, युगांडा, युनायटेड रिपब्लिक ऑफ टांझानिया, झांबिया, मलावी, झैरे, पाकिस्तान, ब्रह्मदेश, श्रीलंका, इथिओपिया आणि व्हिएतनाम येथून कायमचे भारतात राहण्यासाठी स्थलांतरित झालेली भारतीय वंशाची व्यक्ती. नेपाळ, भूतान, तिबेटी शरणार्थी आणि वर म्हटल्याप्रमाणे देशांतील इतर भारतीय वंशाच्या उमेदवारांना भारत सरकार जारी केलेल्या पात्रतेचे प्रमाणपत्र दिले जाईल.
भौतिक मानके (Physical Standards) :
अखिल भारतीय सेवांच्या पदांसाठी निवड होऊ इच्छिणाऱ्या इच्छुकांना आयोगाकडून घेतलेली शारीरिक चाचणी पास करावी लागेल आणि हे भारत सरकारने घालून दिलेले नियम आहेत:
कर्तव्ये आणि सेवा पार पाडण्यासाठी ते शारीरिकदृष्ट्या तंदुरुस्त असले पाहिजेत.
आणि त्यासोबत, इच्छुक व्यक्ती मानसिकदृष्ट्या तंदुरुस्त असणे आवश्यक आहे.
शैक्षणिक पात्रता :
आयएएस अधिकारी होण्यासाठी आणि यूपीएससी परीक्षा उत्तीर्ण होण्यासाठी इच्छुक व्यक्तीने कोणत्याही मान्यताप्राप्त विद्यापीठातून पदवीधर असणे आवश्यक आहे. पदवीच्या शेवटच्या वर्षातील विद्यार्थीही या परीक्षेला बसू शकतो.
कार्यरत व्यावसायिक देखील या परीक्षेसाठी अर्ज करू शकतात आणि बसू शकतात.
दूरस्थ शिक्षण अभ्यासक्रम घेतलेले उमेदवारही या परीक्षेसाठी पात्र आहेत.
वैद्यकीय पार्श्वभूमी असलेले इच्छुक देखील या परीक्षेसाठी अर्ज करण्यास पात्र आहेत. मात्र, त्यांनी पदवी पूर्ण करून इंटर्नशिप केलेली असावी.
तांत्रिक पार्श्वभूमी असलेले उमेदवारही या परीक्षेसाठी पात्र आहेत.
आयएएस अधिकाऱ्याचे मुख्य काम काय असते?
आयएएस अधिकारी त्याच्या/तिच्या पोस्टिंग आणि विभागानुसार अनेक विविध कामे करतो. बहुतांश कामांमध्ये जिल्हा/क्षेत्र/विभागाचा प्रशासकीय प्रभार, धोरण तयार करणे, धोरणाची अंमलबजावणी, PSUs चे प्रमुख इत्यादींचा समावेश असतो.
आयएएस अधिकाऱ्याला परदेशात मिशनवर पाठवले जाऊ शकते किंवा थेट केंद्र सरकारच्या अखत्यारीत असलेल्या विभागात नियुक्त केले जाऊ शकते. आयएएस अधिकाऱ्यांना खाजगी संस्थांमध्ये कमी कालावधीसाठी नियुक्त करण्याची तरतूद आहे.
आयएएस अधिकाऱ्यांच्या कार्यात्मक भूमिका त्यांना मिळणाऱ्या असाइनमेंटच्या प्रकारावर अवलंबून असतात. त्यांना तीन प्रकारच्या असाइनमेंट दिल्या जातात :
- फील्ड
- राज्य सचिवालय/सार्वजनिक क्षेत्रातील उपक्रम
- केंद्रीय सचिवालय
आयएएस अधिकाऱ्याचे अधिकार आणि जबाबदाऱ्या :
आयएएस अधिकारी नागरी सेवक म्हणून त्याच्या कामाच्या अंतर्गत असलेल्या क्षेत्रातील कायदा आणि सुव्यवस्था आणि सामान्य प्रशासनासाठी जबाबदार असतो. साधारणपणे, आयएएस अधिकाऱ्याची कार्ये खालीलप्रमाणे असतात:
आयएएसची कार्ये आणि जबाबदाऱ्या त्यांच्या करिअरच्या विविध टप्प्यांवर बदलतात. एक आयएएस अधिकारी उपविभागीय स्तरावर राज्य प्रशासकीय सामील होतो आणि उपभागीय दंडाधिकारी म्हणून सामान्य प्रशासक आणि विकास कार्य तसेच त्याचे नियंत्रण कायदा व सुव्यवस्था पाहतो.
जिल्हा दंडाधिकारी, किंवा उपयुक्त या नावाने निवडले जाणारे जिल्हा अधिकारी हे पदावर सदस्य असतात.
आयएएस अधिकारी त्यांच्या कारकिर्दीत सचिवालय किंवा विभाग प्रमुख म्हणून किंवा सार्वजनिक उपक्रमांमध्ये देखील काम करतात.
संबंधित मंत्रालयाच्या मंत्र्याशी सल्लामसलत करून धोरण तयार करणे आणि त्याची अंमलबजावणी करणे यासह सरकारच्या कामकाजाची काळजी घेणे हे काम सुद्धा आयएएस अधिकारी करतो. अंमलात आणलेल्या धोरणांचे पर्यवेक्षण सुद्धा आयएएस अधिकारी करतो.
आयएएस अधिकारी किती कमावतो?
७ व्या वेतन आयोगाच्या अंमलबजावणीनंतर, भारतातील नागरी सेवकांना चांगले घरपोच वेतन पॅकेज मिळते.
आयएएस अधिकाऱ्याचा दरमहा मूळ पगार रु.५६,१०० (TA, DA आणि HRA अतिरिक्त आहेत) पासून सुरू होतो आणि कॅबिनेट सचिवासाठी रु.२,५०,००० पर्यंत जाऊ शकतो.
सभ्य मासिक उत्पन्नाव्यतिरिक्त, त्यांना चांगली निवास व्यवस्था, अधिकृत वाहने, घरगुती कर्मचारी, अनुदानित वीज, पाणी इत्यादी सुविधा देखील मिळतात.
आयएएस अधिकाऱ्याचे आयुष्य :
ज्यांना त्यांच्या सहकारी नागरिकांच्या जीवनावर सकारात्मक प्रभाव पाडायचा आहे त्यांच्यासाठी IAS ही एक उत्तम संधी आहे. गरिबांच्या घरात वीज पोहोचवणे, लोकांना आरोग्य आणि स्वच्छता सुविधा देणे, दुर्गम ठिकाणांना जोडण्यासाठी रस्ते बनवणे या आणि इतर अनेक गोष्टी तुम्ही IAS अधिकारी बनून करू शकतात.
शिवाय, एका आयएएस अधिकाऱ्याला समजातही खूप मान असतो. सर्वोच्च स्तरावर, तुम्ही पंतप्रधानांसोबत नियमितपणे चहाही घेऊ शकता!
भारतीय प्रशासकीय सेवेतील अधिका-यांबद्दल एक अतिशय सामान्य प्रश्न त्यांच्या गणवेशाबद्दल आहे. हे लक्षात घ्यावे की आयएएस अधिकाऱ्यांसाठी कोणताही विहित गणवेश नाही. प्रत्येक अधिकृत कार्यक्रमासाठी त्यांना औपचारिक पोशाख घालावा लागतो.
IAS अधिकारी प्रशिक्षण
UPSC IAS परीक्षा यशस्वीरीत्या उत्तीर्ण झालेल्या उमेदवारांना प्रारंभिक प्रशिक्षणासाठी लाल बहादूर शास्त्री नॅशनल अॅकॅडमी ऑफ अॅडमिनिस्ट्रेशन (LBSNAA) मध्ये सामील होताच IAS अधिकारी म्हणून जीवनाची पहिली चव मिळते.
प्रशिक्षणादरम्यान आयएएस अधिकाऱ्याचे दैनंदिन जीवन अतिशय शिस्तबद्ध असते आणि ते सकाळी ६ वाजता सुरू होते.
LBSNAA मध्ये खालील वेळापत्रक सहसा पाळले जाते:
सकाळी 6: सकाळी व्यायाम/घोडेस्वारी प्रशिक्षण 60 मिनिटे
सकाळी ७ ते ९: सकाळच्या कामांसाठी मोकळा वेळ
सकाळी 9:30 पासून: व्याख्याने, खेळ आणि अभ्यासेतर क्रियाकलापांसह 8-10 तासांचा शैक्षणिक क्रियाकलाप.
ऑफिसर प्रशिक्षणार्थींना रात्रीच्या जेवणाच्या आधी आणि नंतर मोकळे सोडले जाते. प्रतिकूल परिस्थितीचा सामना करण्यासाठी आणि ग्रामीण भारताची जीवनशैली समजून घेण्यासाठी जवळपासच्या ग्रामीण भागात ट्रेक करणे यासारखा मैदानी क्रियाकलाप प्रशिक्षणाचा अविभाज्य भाग आहे.
आयएएस अधिकाऱ्यांच्या प्रशिक्षणात भारत दर्शन (भारताचा अभ्यास दौरा) देखील समाविष्ट आहे.
प्रशिक्षणार्थी एकदा IAS अधिकारी म्हणून पदवीधर झाला की, त्यांच्या वाटप केलेल्या पदानुसार त्यांचे वेळापत्रक बदलते.
फील्डमध्ये नियुक्त केलेल्या अधिकाऱ्यासाठी एक सामान्य दिवस सकाळी 9 वाजता सुरू होईल आणि विविध दैनंदिन अहवालांवर जाणे, विभाग किंवा जिल्ह्याच्या विविध दैनंदिन कामांचे पर्यवेक्षण करणे, विकासात्मक उपक्रमांच्या अंमलबजावणीचा आढावा घेण्यासाठी विविध क्षेत्रांना भेट देणे आणि बैठका यांचा समावेश असेल.
IAS अधिकारी होण्यासाठी महत्वाची कौशल्ये व गुण :
राष्ट्राच्या विकासासाठी सर्वात योग्य लोकांची निवड करण्यासाठी UPSC भारतात सार्वजनिक सेवा चाचण्या घेते. या प्रतिष्ठेच्या परीक्षेत चांगले गुण मिळवण्यासाठी विद्यार्थ्यांनी सर्व विषयांची चांगली तयारी केली पाहिजे.
आयएएसमध्ये प्रवेश करू इच्छिणाऱ्या व्यक्तीने सर्व क्षेत्रे जाणून घेण्याचा दृढनिश्चय केला पाहिजे आणि त्यावर लक्ष केंद्रित केले पाहिजे. जिज्ञासू मन आणि उत्कट हृदय तुम्हाला मुख्य कार्यकारी बनवते. यशस्वी होण्यासाठी आणि देशाचे व्यवस्थापन करण्यासाठी तुम्हाला अशा असंख्य गोष्टींवर लक्ष केंद्रित करणे आवश्यक आहे. उमेदवार शांत आणि संयमी असले पाहिजेत. गुणांचा चांगला संग्रह तुम्हाला तुमच्या ध्येयाकडे नेईल.
कुतूहल असणे, मनात देशभक्ती असणे, संयम असणे, एक जबाबदार व्यक्तिमत्त्व असणे, विश्लेषणात्मक क्षमता, नियंत्रण शक्ति, वेळ व्यवस्थापन, पारदर्शकता यांसारखी कौशल्ये तुमच्याकडे असतील तर तुम्हाला एक उत्तम आयएएस अधिकारी होण्यासाठी नक्कीच मदत होईल.
या लेखाद्वारे आम्ही आपल्यासमोर ias होण्यासाठी काय करावे व आयएएस अधिकार कसे व्हावे या विषयी ची सर्व माहिती देण्याचा प्रयत्न केला आहे. ही IAS officer information in marathi वाचून आपणास माहिती सोबत प्रेरणा देखील मिळाली असेल. जर आपले काही प्रश्न असतील तर ते तुम्ही आम्हाला कमेन्ट करून विचारू शकतात. धन्यवाद..
- वकील कसे बनायचे <<वाचा येथे
